Sulton Murod I
Maydon shahidi

Sulton O‘rxonning o‘g‘li Sulton Murod I, uning hukmronligi davrida Usmonlilar Edirna shahrini (762 hijriy = 1360 milodiy) nazorat qilib, uni davlatining poytaxtiga aylantirdilar. U yili (764 hijriy = 1363 milodiy) Martiza janglarida Vizantiya-Bulg'or ittifoqini mag'lubiyatga uchratgan, shuningdek, u Kosovoda salibchilar ittifoqini mag'lub etgan (hijriy 791 = 1389 milodiy), u erda shahid bo'lgan.

Uning tarbiyasi va hokimiyatni egallashi
Sultonmurod I hijriy 726 = milodiy 1326 yilda, otasi hokimiyat tepasiga kelgan yili tug‘ilgan. U hijriy 761 = milodiy 1360 yili otasi O‘rxon ibn Usmon vafotidan keyin hokimiyatni egalladi. O'sha paytda u 36 yoshda edi va uning hukmronligi 30 yil davom etdi.

I Murod jasur, jangari, saxovatli va dindor odam edi. U tartibni yaxshi ko'rar va unga amal qilgan, o'z fuqarolari va askarlariga nisbatan adolatli edi. U fathlar, masjidlar, maktablar, boshpanalar qurishga ishtiyoqi baland edi. Uning yonida bir guruh eng yaxshi rahbarlar, ekspertlar va harbiy xizmatchilar bor edi, ular orasidan o'z maslahatchilari uchun kengash tuzdi. U bir vaqtning o'zida Kichik Osiyo va Evropaga tarqaldi.

Murod I zabtlari
Evropada Sulton Murod I Vizantiya imperiyasining mulklariga hujum qildi, so'ngra hijriy 762 = milodiy 1360 yilda Edirne shahrini egalladi. Bu shahar Bolqonda strategik ahamiyatga ega edi va Vizantiya imperiyasida Konstantinopoldan keyingi ikkinchi shahar edi. Murod bu shaharni hijriy 768 = milodiy 1366 yildan boshlab Usmonli imperiyasining poytaxtiga aylantirgan.
Shunday qilib, Usmonli poytaxti Osiyodan Yevropaga koʻchib oʻtdi va Edirna islom poytaxtiga aylandi. Murodning bu harakatdagi maqsadi bir nechta narsa edi, jumladan:
1- Edirne harbiy istehkomlarining kuchi va jihodiy amaliyotlar teatriga yaqinligidan foydalanish.
2- Murodning jihod paytida yetib kelgan va oʻrnini bosgan Yevropa hududlarini qoʻshib olish istagi.
3- Murod bu poytaxtda davlat taraqqiyotining barcha unsurlarini va boshqaruv tamoyillarini jamladi. Unda xizmatchilar sinflari, armiya bo'linmalari, huquqshunoslar va diniy ulamolar guruhlari tashkil etilgan. Yangichalarni tayyorlash uchun sudlar tashkil etildi, fuqarolik maktablari va harbiy institutlar qurildi.
Usmonlilar hijriy 857 = milodiy 1453 yili Konstantinopolni zabt etgunlaricha Edirna bu siyosiy, harbiy, ma’muriy, madaniy va diniy maqomda davom etdi va bu davlatning poytaxtiga aylandi.

Murod I ga qarshi salibchilar ittifoqi
Martiza jangi
Sultonmurod o‘zining jihodini, va’z-nasihatini va Yevropadagi hududlarni zabt etishni davom ettirdi. Uning qo'shini Makedoniyani zabt etishga kirishdi va uning g'alabalari katta ta'sir ko'rsatdi. Rim papasi Yevropa V tomonidan marhamatlangan Yevropa-Bolqon salibchilar ittifoqi tuzildi va unga serblar, bolgarlar, vengerlar va Wallachia aholisi kirdi. Salibchilar ittifoqiga a'zo davlatlar oltmish ming askardan iborat armiya to'play oldilar. Usmonli qo'mondoni Lala Shahin ularga ittifoqchi kuchlardan kichikroq kuch bilan duch keldi. U ularni Martiza daryosi bo'yidagi Irmen yaqinida kutib oldi, u erda dahshatli jang bo'lib, ittifoqchi qo'shin mag'lubiyatga uchradi. Ikki serb knyazlari qochib ketishdi, lekin Martiza daryosida cho'kib ketishdi. Vengriya qiroli mo''jizaviy tarzda o'limdan qutulib qoldi. Bu orada Sultonmurod Kichik Osiyoda janglar bilan band bo‘lib, u yerda bir qancha shaharlarni bosib oldi. Shundan so‘ng u o‘z mansabiga qaytib, dono rahbarning odatiga ko‘ra, o‘zi bosib olgan hududlar va mamlakatlarni tartibga soladi.
Martiza daryosidagi Usmonli g'alabasi muhim natijalarga ega bo'ldi, jumladan:
1-Frakiya va Makedoniya hududlarini bosib olib, janubiy Bolgariya va Sharqiy Serbiyaga yetib borishdi.
2- Vizantiya imperiyasi, Bolgariya va Serbiya shaharlari va mulklari kuz barglari kabi ularning qo'liga tusha boshladi.

Usmonlilar imperiyasi bilan xristian davlatlari oʻrtasidagi birinchi shartnoma
Usmonli imperiyasi kuchayib borgani sari uning qo‘shnilari, ayniqsa zaiflari qo‘rqib ketdi. Adriatik dengiziga qaragan respublika Ragusa respublikasi tashabbusni o‘z qo‘liga oldi va Sultonmurod bilan do‘stona va savdo shartnomasi tuzish uchun unga elchilar yubordi. Unda ular har yili 500 oltin dukat miqdorida soliq to'lashga va'da berishdi. Bu Usmonli imperiyasi bilan xristian davlatlari oʻrtasida tuzilgan birinchi shartnoma edi.

Kosovo jangi
Sultonmurodning o'zi va qo'mondonlari orqali Bolqonga kirib bordi, bu esa serblarni gijgijlashiga sabab bo'ldi, ular sultonning Yevropada yo'qligidan foydalanib, Bolqon va uning atrofidagi hududlarda Usmonli qo'shinlariga hujum qilish uchun bir necha bor urindilar. Biroq, ular Usmonlilar ustidan sezilarli g'alabalarga erisha olmadilar. Shunday qilib, serblar, bosniyaliklar va bolgarlar ittifoqchi bo'lib, Bolqon yarim orolining Kosovo mintaqasiga yaxshi tayyorgarlik ko'rgan qo'shinlari bilan kelgan Sultonga qarshi kurashish uchun katta Evropa salibchilar qo'shinini tayyorladilar.

Esda qolarli voqealardan biri Sultonmurodning vaziri o‘zi bilan Qur’on nusxasini olib yurgan. Uni beixtiyor ochib, shu oyatni ko‘rib qoldi: “Ey Payg‘ambar, mo‘minlarni jangga da’vat et, agar sendan yigirma kishi bo‘lsa, sabr qilsalar, ikki yuztaga, agar yuzta bo‘lsalar, kofirlardan mingtaga yengadilar, chunki ular tushunmaydigan qavmdirlar”. (Anfol: 65). U g‘alabadan xursand bo‘ldi, musulmonlar ham u bilan birga xursand bo‘ldilar. Ko‘p o‘tmay, ikki qo‘shin o‘rtasida to‘qnashuv boshlanib, kuchayib, jang avj oldi. Urush musulmonlarning yorqin va qat’iy g‘alabasi bilan yakunlandi.

Sultonmurodning shahidligi
Kosovodagi g‘alabadan so‘ng Sultonmurod jang maydonini ko‘zdan kechirdi, halok bo‘lgan musulmonlar safida yurib, ular uchun duolar qildi. U yaradorlarni ham tekshirdi. Bu orada o‘zini o‘lgandek ko‘rsatgan serb askari sulton tomon yugurdi. Qo‘riqchilar uni hibsga olishga muvaffaq bo‘ldilar, lekin u o‘zini sulton bilan gaplashmoqchi bo‘lib, uning qo‘li bilan islom dinini qabul qilganini e’lon qilmoqchi bo‘lgandek ko‘rsatdi. Shu payt Sulton qorovullarga uni qo‘yib yuborishga ishora qildi. U o‘zini sultonning qo‘lidan o‘pmoqchi bo‘lgandek ko‘rsatdi va tez harakat qilib, zaharlangan xanjarni chiqarib, sultonga sanchdi. Sultonmurod - rahimahulloh - hijriy 791 yil Sha'bon oyining 15-da = 1389 yil 30 iyulda shahid bo'ldi. Yangisariylar serb askarini darhol o'ldirishdi.

Sultonmurodning so‘nggi so‘zlari
Bu ulug‘ Sulton 65 yoshida shahid bo‘ldi. Uning so‘nggi so‘zlari: “Ketar ekanman, faqat Allohga shukr qilishim mumkin. U g‘aybni bilguvchi, miskinlarning duolarini qabul qilguvchidir. Guvohlik beramanki, Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Undan o‘zga iloh yo‘q, Undan o‘zga hech kim hamdu sanoga loyiq emas. Yazid, mahbuslarni qiynama, ularga ozor berma va ularni talon-taroj qilma, shu daqiqadan boshlab seni va buyuk g‘olib lashkarimizni Alloh taoloning rahmatiga topshiraman, chunki U bizning davlatimizni har qanday yomonlikdan saqlaydigan zotdir”.

Sultonmurod I Usmonli xalqiga o‘ttiz yil davomida o‘z davrining hech bir davlat arbobiga teng kelmaydigan donolik va mahorat bilan boshchilik qildi. Vizantiya tarixchisi Halko Nedelas Murod I haqida: "Murod juda ko'p muhim vazifalarni bajardi. U Anadoluda ham, Bolqonda ham 37 ta jang olib bordi va har biridan g'olib chiqdi. U qo'l ostidagilarga irqi va dinidan qat'i nazar, mehr bilan munosabatda bo'ldi".

U haqida fransuz tarixchisi Krinar shunday deydi: “Murod Usmonlilar sulolasining eng ulug‘ kishilaridan biri bo‘lib, shaxsan unga baho beradigan bo‘lsak, uning hukmronligi davridagi Yevropaning barcha hukmdorlaridan yuqori darajada ekanligini ko‘ramiz”.

Murod I otasidan 95 ming kvadrat kilometr maydonni egallagan katta amirlikni meros qilib oldi. Oʻgʻli Boyazid shahid boʻlgach, 500.000 kvadrat kilometrga yetgan bu Usmonli amirligini egalladi. Boshqacha aytganda, taxminan 29 yil ichida otasi O'rxon qoldirganidan besh baravar ko'proq o'sdi.

Kosovo jangi boshlanishidan oldin Sultonmurodning duosi
Sultonmurod o‘zining Alloh yo‘lida jang qilayotganini va g‘alaba Undan ekanini bilardi. Shuning uchun u Allohga iltijo qilib, Unga tavakkal qilib, tez-tez duo va iltijo qilar edi. Uning kamtarona duosidan bilamizki, Sultonmurod Parvardigorini tanigan, bandalik ma’nolarini anglagan. Sultonmurod Robbisiga qilgan duosida aytadi: "Allohim, ey mehribon, ey osmonlar Robbi, ey duolarni qabul qiluvchi, meni sharmanda qilma. ey Rohman, ey rahmli, bu safar bechora bandangning duosiga ijobat et. Bizga yomg'ir yog'dirgin, zulmat bulutlarini tarqatib yuborgin. Toki biz Sening bandamizdan boshqa hech narsa emas, gunohkor ekanimizni ko'ramiz. Beruvchidir, biz esa Sening faqirlaringmiz”. "Men sening kambag'al, duo qilguvchi bandangdan boshqa hech narsa emasman va Sen hamma narsani bilguvchisan, ey g'aybni, sirni va qalblar yashirgan narsani bilguvchidir. Men o'z oldimga maqsad ham yo'q, manfaat ham ko'rmayapman. Men faqat Sening rizoligingni tilayman, Allohim, ey biluvchi, ey borliqdagi hozirligimni. Sendan umidvorman va musulmonlarimni qabul qilmayman. Allohim, rahmlilarning o'limiga sababchi qilma, ey Robbim, men islom askarlari uchun shahid bo'lmoqni istardim va istardim. zavq".

Yana bir rivoyatda: "Ey Allohim, izzat va ulug‘ligimga qasamki, men jihodimdan bu o‘tkinchi dunyoni emas, balki Sening rizoligingni istayman va faqat sening rizoligingni istayman, ey Xudoyim, izzat va ulug‘vorligingga qasamki, men Sening yo‘lingda jihodman, sening yo‘lingda o‘lish bilan hurmatimni ziyoda qilgin".

Yana bir rivoyatda: “Ey, Allohim va ustozim, duolarimni va duolarimni qabul qil va rahmating ila atrofimizdagi bo‘ronlar changini o‘chiruvchi yomg‘ir yog‘dirgin va bizni atrofimizdagi zulmatlarni tarqatib yuboradigan nurga cho‘mdirgin, toki biz dushmanlarimiz manzillarini ko‘ramiz va u bilan Sening aziz dining yo‘lida jang qilamiz”.
Mening Xudoyim va Rabbim, shohlik va kuch siznikidir. Ularni bandalaringdan xohlaganingga berursan. Men sizning nochor va bechora xizmatkoringizman. Sen mening sirlarimni, oshkora ishlarimni bilasan. Sening shon-shuhrat va ulug‘ligingga qasamki, men o‘z kurashimdan bu o‘tkinchi dunyoning vayronalarini emas, balki sening rohatingni va faqat rohatingni izlayman.
Ilohim va ustozim, sendan olijanob yuzingning obro‘-e’tiboridan so‘rayman, meni butun musulmonlar uchun qurbon qilishingni va to‘g‘ri yo‘lingdan boshqa yo‘l uchun meni hech bir musulmonning halokatiga sababchi qilmasligingni so‘rayman.
Ilohim va ustozim, agar mening shahidligim musulmonlar lashkariga najot bersa, meni o‘z yo‘lingda shahidlikdan mahrum etmagin, toki Sening safingdan bahramand bo‘laman va Sening safing naqadar yaxshi sherikdir.
“Ey Parvardigorim va Parvardigorim, meni o‘z yo‘lingdagi jihod yo‘liga hidoyat qilib, ulug‘lading, sening yo‘lingda o‘lish bilan hurmatimni ziyoda qilgin”.

Bu kamtarona duo Sultonmurodning Alloh taoloni ilmga ega ekanligiga, tavhid e’lon qilish shartlarini (Allohdan o‘zga iloh yo‘q) ado etganiga, uning xulq-atvori va hayotida uning shartlariga to‘g‘ri kelganiga dalildir.

Sultonmurod iymon va tavhid kalimasining haqiqatini tushunib, uning ta’sirini hayotida tatib ko‘rdi. Shunday qilib, u Xudoga bo'lgan imondan kelib chiqqan mag'rurlik va qadr-qimmatni singdirdi. U zot Allohdan boshqa hech kim manfaatdor emasligiga amin bo'ldi. U hayot va o'lim beruvchi va hukmronlik, hokimiyat va hukmronlik sohibidir. Shuning uchun u qalbidan Undan boshqa barcha qo'rquvlarni olib tashladi - Qodir. U hech bir maxluqot oldida boshini egmagan, Unga duo qilmagan, kibri va buyukligidan bosh egmagan; Chunki u Allohning qudratli va buyuk ekanligiga amin edi. Xudoga bo'lgan ishonch unga qat'iyat va jasorat, sabr-toqat va matonat, ishonch va oliy ishlarga intilishning buyuk kuchini berdi; Uning rizoligini tilab - Qodir. Xullas, u olib borgan janglarda sobit tog‘lardek sobit bo‘lib, o‘zining va boyligining yagona egasi – Alloh taolo ekanligiga qat’iy ishonch hosil qilgan. Shu bois, Parvardigorining roziligi uchun qimmatmi, arzonmi, hammasini qurbon qilishga qarshi emas edi.

Sultonmurod iymon haqiqatini yashadi; shuning uchun jihod maydonlariga otildi va Islomga da’vat yo‘lida bor narsasini qurbon qildi.

Biz buyuk bo'lganimizda
Tamer Badrning "Unutilmas liderlar" kitobidan