Օսմանյան կայսրություն
(699 – 1342 Հիջ. / 1300 – 1924 մ.թ.)
Օսմանյան կայսրությունը հպարտորեն կանգնած է մարդկության պատմության մեջ՝ ավելի քան վեց դար շարունակ կրելով իսլամի դրոշը, նվաճելով Եվրոպան և Ասիան և հիմնելով իսլամի համար մեծ պետություն: Խաչակրաց Եվրոպան դարեր շարունակ վախենում և սարսափում էր դրանից, և Եվրոպան շարունակում էր պատրաստվել այն վերացնելուն՝ սպասելով առիթի հետևից: Այնուամենայնիվ, Օսմանյան կայսրությունը և նրա առաջնորդները հարված հասցրին նրանց, մինչև որ, երբ օսմանները գետնին տապալվեցին, հրաժարվեցին իրական իսլամական կառավարումից և ընդունեցին իշխանության միջոցները, խաչակրաց Եվրոպան հարձակվեց նրանց վրա, քանդեց նրանց և տարածեց մասոնությունը նրա երիտասարդության և առաջնորդների շրջանում, մինչև որ Օսմանյան խալիֆայությունը ընկավ և վերացվեց Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի ձեռքով:
Օսմանյան կայսրությունը Ումայյան կայսրությունից հետո ամենաշատ իսլամական նվաճումներ ունեցող երկիրն էր։ Օսմանները վերսկսեցին ջիհադի և նվաճումների կոչը և սկսեցին նվաճումներ Եվրոպայում և Փոքր Ասիայի որոշ հատվածներում։ Այս նվաճումներից ամենաակնառուը Կոստանդնուպոլսի նվաճումն էր սուլթան Մեհմեդ Նվաճողի կողմից 857 թվականին / 1453 թվականին։ Օսմանյան խալիֆայությանը վերագրվում է նաև Կենտրոնական Եվրոպայի նվաճումը, քանի որ օսմանները նվաճեցին Բալկանները 756 թվականին / 1355 թվականին, և Կենտրոնական Եվրոպայի բոլոր երկրները մեկը մյուսի հետևից ենթարկվեցին նրանց։ Բուլղարիան նվաճվեց 774 թվականին / 1372 թվականին, Սերբիան՝ 788 թվականին / 1386 թվականին, Բոսնիա և Հերցեգովինան՝ 792 թվականին / 1389 թվականին, ինչպես նաև Խորվաթիան, Ալբանիան, Բելգրադը և Հունգարիան։ Օսմանյան բանակները, Սուլթան Սուլեյման Մեծի գլխավորությամբ, հասան Վիեննայի պարիսպներին և պաշարեցին այն 936 թվականին / 1529 թվականին, բայց չկարողացան նվաճել այն։ Նմանապես, ավելի քան հարյուր հիսուն տարի անց, օսմանյան բանակները պաշարեցին Վիեննան 1094 թվականին / 1683 թվականին՝ սուլթան Մեհմեդ IV-ի գահակալության ժամանակ։
Այս հողերի մեծ մասը մնաց մուսուլմանների ձեռքում և ենթարկվեց Օսմանյան խալիֆայությանը նրա իշխանության ողջ ընթացքում։ Սակայն դրանք աստիճանաբար սկսեցին քայքայվել, քանի որ Օսմանյան կայսրությունը մտավ թուլության շրջան։ Մինչև հիջրայի 1337 թվականը (մ.թ. 1918 թվական) Օսմանյան խալիֆայությունը եվրոպական մայրցամաքում չուներ այլ տարածք, բացի Ստամբուլ քաղաքից։ Այս եվրոպական տարածաշրջանների երկարատև ներկայությունը Օսմանյան խալիֆայության ներքո նշանակում էր, որ ամբողջ տարածաշրջաններ, ինչպիսիք են Մակեդոնիան, Ալբանիան, Բոսնիա և Հերցեգովինան, ինչպես նաև Բուլղարիայի, Ռումինիայի և Չեռնոգորիայի մեծ մուսուլմանական համայնքները, դարձան մուսուլմանական մեծամասնություն։
Օսմանների կողմից վերահսկվող շրջանների բնակիչների մեծ մասի իսլամի դավանումը պայմանավորված է օսմանների կողմից մուսուլման բնակչության նկատմամբ արդար և հավասար վերաբերմունքով։ Թույլ, աղքատ գյուղացին կարող էր բարձրանալ Օսմանյան կայսրության ամենաբարձր և ամենաազդեցիկ պաշտոններին, ինչը սոցիալական արդարադատության մի ձև էր, որն անհնար էր ժամանակակից եվրոպական հասարակություններում։ Անվտանգությունը փոխարինեց այս շրջաններում հակամարտություններին և քաոսին, և Եվրոպան օգտվեց օսմանյան բանակի և դրա վարչական համակարգերի մանրակրկիտ կազմակերպումից, որը հիմնականում հիմնված էր արդյունավետության վրա։ Այլ կրոնների, ինչպիսիք են քրիստոնեությունը և հուդայականությունը, հետևորդները նույնպես վայելում էին առատաձեռն վերաբերմունք օսմանների կողմից մի քանի դար շարունակ կառավարվող շրջաններում, որոնց հետևանքները հստակորեն ակնհայտ են այն բանում, թե ինչպես են այս համայնքները պահպանում իրենց լեզուները, մշակույթները և կրոնները մինչ օրս։

Մայոր Թամեր Բադրի «Անմոռանալի երկրներ» գրքից