የመልእክተኞች ማኅተም ሳይሆን የነቢያት ማኅተም በሚለው ምዕራፍ ላይ የተጠቀሰው ማጠቃለያ

የታዋቂውን ህግ ውድመት አስመልክቶ የጠቀስኩት ማጠቃለያ፡- (ሁሉም መልእክተኛ ነብይ ናቸው ነገር ግን ሁሉም ነብይ መልእክተኛ አይደሉም)

በመጀመሪያ ደረጃ፣ “የሚጠበቁት መልእክቶች” የተባለውን መጽሐፍ መጻፍ እንደማልፈልግና ሳተምመው በመጽሐፉ ውስጥ ስላለው ነገር መወያየት እንደማልፈልግ ላሰምርበት እወዳለሁ። ማተም ብቻ ነው የፈለኩት። እንደ አለመታደል ሆኖ ወደ ተሸናፊነት ጦርነት እንደምገባ ጠንቅቄ ስለማውቅ ወደ አልፈለኩም ጦርነቶች፣ ውይይቶች እና ክርክሮች እየገባሁ ነው። ዞሮ ዞሮ የአላህ መልእክተኛ መሆኑን ስለሚነግራቸው ሰዎች የሚክዱበት እና እብደት የሚከሰሱበት የመልእክተኛ ፍልሚያ እንጂ የእኔ ጦርነት አይደለም። በጣም ዘግይቶ እና በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች ከሞቱ በኋላ በንጹህ ጭስ መስፋፋት ምክንያት አያምኑም. በሌላ አገላለጽ በመጽሐፌ ውስጥ ያለውን እውነት ማረጋገጥ ጥፋት እስካልመጣ ድረስ እና የሚመጣው መልእክተኛ በሚመጣበት ጊዜ ሲሆን አላህም በግልፅ ማስረጃዎች የሚደግፈው አይሆንም።
ዋናው ነገር ከአል-አዝሀር አል-ሸሪፍ ሊቃውንት ጋር ጦርነት ውስጥ ገብቼ ከአያቴ ሸይኽ አብዱል ሙተታል አል-ሰይዲ ጋር የተደረገውን መድገም አልፈለኩም ነገርግን በሚያሳዝን ሁኔታ ወደዚህ ጦርነት እየተጎተትኩ ነው። ነገር ግን ጦርነቱ የእኔ ሳይሆን የሚመጣ የመልእክተኛ ጦርነት ስለሆነ እሱን ለማስወገድ እና ለመውጣት በተቻለኝ መጠን እሞክራለሁ።

እዚህ ጋር የምንጀምረው ጌታችን መሐመድ የአላህ መልእክተኛና የነቢያት ማተሚያ እንጂ የመልእክተኞች ማኅተም አይደለም፡- ‹‹ሙሐመድ ከወንዶቻችሁ የአንድም ሰው አባት አይደለም ነገር ግን የአላህ መልእክተኛና የነቢያት ማኅተም ነው። በዚህ አንቀጽ ሁላችንም የምንስማማው ጌታችን ሙሐመድ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም የነብያት ማተሚያ እንደሆነ እና ኢስላማዊ ህግጋት እስከ ቂያማ ቀን ድረስ የመጨረሻ ህግ ነው ስለዚህም እስከ ቂያማ ቀን ድረስ ምንም አይነት ለውጥም ሆነ መሻር የለም። ነገር ግን በእኔና በአንተ መካከል ያለው አለመግባባት ጌታችን ሙሐመድ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም የመልእክተኞችም ማኅተም ነው።
ይህንን አለመግባባት ለመፍታት ጌታችን ሙሐመድ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም የመልእክተኞች ማኅተም እንጂ የነብያት ማኅተም ብቻ እንዳልሆነ በቁርኣንና በሱና እንደተጠቀሰው የሙስሊም ሊቃውንትን ማስረጃ ማወቅ አለብን።
ኢብኑ ከሲር በሙስሊም ሊቃውንት ዘንድ በሰፊው የተሰራጨ ታዋቂ ህግን አቋቋመ፤ እሱም “ሁሉም መልእክተኛ ነቢይ ናቸው፣ ሁሉም ነብይ ግን መልእክተኛ አይደሉም። ይህም “መልእክቱና ነቢይነቱ አብቅቷልና ከእኔ በኋላ መልእክተኛም ሆነ ነቢይ የለም” በሚለው የተከበረ ሐዲስ ላይ የተመሠረተ ነበር። ይህ ሐዲሥ በትርጉምም ሆነ በአነጋገር ሙተዋጢር አለመሆኑን አረጋግጫለሁ የዚህ ሐዲሥ ዘጋቢዎች አንዱ በዑለማዎች በእውነት የተፈረጀ ነገር ግን ሽንገላ ነበረው። ሌሎች ደግሞ ከተቃወሙ ሀዲሶች ውስጥ ነው አሉ ስለዚህ የሱን ሀዲሥ መቀበል ትክክል አይደለም እና ነብዩ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም የመልእክተኞች ማተሚያ ናቸው ከሚል አደገኛ እምነት ልናገኝ አይገባንም።
እኛ እዚህ የመጣነው ሊቃውንት የሚያሰራጩት ታዋቂ ህግ ለመሆኑ መነጋገር የማይቻልበት ህግ ሆኗል ምክንያቱም ይህንን ህግ ማፍረስ ማለት ጌታችን ሙሐመድ ሰለላሁ ዓለይሂ ወሰለም የመልክተኞች ማተሚያ ነው የሚለውን እምነት ማፍረስ ማለት ነው ።
ማጠቃለያ ለሚፈልጉ ሰዎች ጊዜ ለመቆጠብ እና ይህንን ህግ በአንድ ነጠላ የቅዱስ ቁርኣን አንቀፅ ውድቅ ለማድረግ፡ የአላህ ቃል በሱረቱል ሀጅ ላይ፡- “ከአንተ በፊትም መልእክተኛና ነቢይ አልላክንም። ይህ አንቀጽ ነብያት ብቻ እንዳሉና መልእክተኞችም እንዳሉ ግልጽ ማስረጃ ነው መልእክተኛም ነቢይ ለመሆን ቅድመ ሁኔታ አይደለም። ስለዚህ የነቢያት ማኅተም የመልእክተኞች ማኅተም እንዲሆን በአንድ ጊዜ ቅድመ ሁኔታ አይደለም።
ይህ ማጠቃለያ ለሰፊው ህዝብ ወይም ረዣዥም መጽሃፎችን ወይም መጣጥፎችን ለማንበብ ፍላጎት ለሌላቸው እና ያለፈውን አንቀጽ ላልተረዱ እና ለሚያስቡ እንዲሁም በኢብኑ ከሲር አገዛዝ ለሚያምኑ ሊቃውንት የዚህን ህግ ውድቅነት ለመረዳት በመጽሐፌ ውስጥ የጠቀስኳቸው አንዳንድ መረጃዎች ግን ሁሉም አይደሉም። ተጨማሪ ማስረጃ የሚፈልግ ሰው መጽሐፌን በተለይም የመጀመሪያውንና ሁለተኛውን ምዕራፍ ማንበብ አለበት።
በመጽሐፌ ባጭሩ የተጠቀሰው ትልቁ ነገር ሁሉን ቻይ የሆነው አላህ እንደ ነብዩ አደምና ኢድሪስ ያሉ ነብያትን ብቻ ነው የሚልክላቸው ከነሱ ጋር ህግ አላቸው እና በሱረቱ ያሲን ላይ እንደተጠቀሱት ሶስት መልእክተኞች ብቻ መልእክተኞችን የሚልክ መጽሃፍም ሆነ ህግም አልነበራቸውም ።

በዚህ ምእራፍ ላይ መልእክተኛ ማለት ወደ ተቃዋሚዎች የሚላከው ሲሆን ነብይ ደግሞ ወደ ስምምነት ወደ ሆኑ ህዝቦች የተላከ መሆኑን ጠቅሻለሁ።

ነቢይ ማለት በአዲስ ህግ ወይም ውሳኔ መገለጥ የተቀበለ ወይም ያለፈውን ህግ ለማሟላት ወይም አንዳንድ ድንጋጌዎችን የሚሽር ነው። ለዚህም ምሳሌ ሰለሞን እና ዳውድ ሰለሏሁ ዐለይሂ ወሰለም። በኦሪት የገዙ ነብያት ነበሩ እና የሙሴ ህግ በዘመናቸው አልተተካም።
አላህ جل جلاله እንዲህ ብሏል፡- ‹‹የሰው ልጆች አንድ ሕዝብ ነበሩ፤ ከዚያም አላህ ነቢያትን አብሳሪዎችና አስፈራሪዎች አድርጎ ላከ ከእነሱም ጋር መጽሐፉን በሰዎች መካከል በርሱ ይለያዩበት በነበሩት ነገር ይፈርድ ዘንድ በእውነት አወረደ። እዚህ ላይ የነቢያቱ ተግባር አብሳሪዎችና አስጠንቃቂዎች ሲሆን በተመሳሳይ ጊዜ ሕግ ወረደላቸው ማለትም መጸለይና መጾም፣ የተከለከሉትን እና ሌሎችንም ሕጎች።
መልክተኞችም ከፊሎቹ ለምእመናን መጽሐፍንና ጥበብን የማስተማርና የሰማይ መጻሕፍትን የመተርጐም ሥራ ተሰጥቷቸዋል፣ ከፊሉም ሊመጣ ያለውን ቅጣት ያስጠነቅቃል፣ ከፊሉም ሁለቱንም ሥራዎች ያጣምራል። መልእክተኞች አዲስ ህግ አያመጡም።
አላህ جل جلاله እንዲህ ብሏል፡- {ጌታችን ሆይ በእነርሱ ላይ አንቀጾችህን የሚያነብላቸው መፅሐፍንና ጥበብንም የሚያስተምራቸውና የሚያጠራቸው የኾነን መልእክተኛ በመካከላቸው ላክ።› እዚህ ላይ የመልእክተኛው ተግባር መፅሐፍን ማስተማር ነው ይህንንም በመፅሐፌ ውስጥ በተለየ ምዕራፍ ላይ የጠቀስኩት የቁርአን አሻሚዎችን የቁርኣን አንቀጾች መተርጎም እና ከሙስሊም ቃላቶች ጋር በሚስማማ መልኩ የሙስሊሞችን ንግግሮች አስተካክሉ፡ ትርጉሙን እንጂ ሌላን ይጠብቃሉ? ፍቺውም የሚመጣበትን ቀን።} (ቁርኣን 13፡19)፣ {ከዚያም ማብራሪያው በእኛ ላይ ነው።} (ቁርኣን 13፡19) እና { ዜናውንም ከተወሰነ ጊዜ በኋላ በእርግጥ ታውቃላችሁ።}
ሁሉን ቻይ የሆነው አላህ እንዲህ ብሏል፡- “የአብሳሪዎችና አስፈራሪዎች መልእክተኞች ከመልክተኞቹ በኋላ ለሰዎች በአላህ ላይ ምንም ምክንያት እንዳይኖራቸው። አላህም እንዲህ አለ፡- “መልክተኛን እስካልላክን ድረስም አንቀጣም። እዚህ ላይ መልእክተኞች አብሳሪዎችና አስፈራሪዎች ናቸው ነገር ግን ትልቁ ተልእኳቸው በዚህ ዓለም ላይ የቅጣት ምልክት ከመከሰቱ በፊት ማስጠንቀቅ ነው ለምሳሌ የኑህ፣ የሳሊህ እና የሙሳ ተልእኮ እንደተደረገው ሁሉ።
መልእክተኛው ነብዩ (ሰ.ዐ.ወ) አላህ ለሁለት ነገሮች የመረጣቸው ሰው ናቸው፡- የተለየ መልእክት ለካዱት ወይም ዘንጊዎች ለሆኑ ህዝቦች ማድረስ ሲሆን ሌላው ነገር በርሱ ላመኑት ሰዎች መለኮታዊ ህግጋትን ማዳረስ ነው። ለዚህ ምሳሌ የጌታችን የልዑል እግዚአብሔር መልእክተኛ የሆነው የእስራኤል ልጆች ከእርሱ ጋር ከግብፅ እንዲወጡ ወደ ፈርዖን የተላከው ጌታችን ሙሴ ዐለይሂ-ሰላም ነው። እዚህ ላይ ጌታችን ሙሳ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም መልእክተኛ ብቻ ነበሩ ትንቢቱም ገና አልመጣለትም። ከዚያም በትንቢቱ የተወከለው ሁለተኛው ደረጃ መጣ. ሁሉን ቻይ የሆነው ልዑል ለሙሴ በተወሰነው ጊዜ ቃል ገብቶለት የእስራኤል ልጆች ሕግ የሆነችውን ተውራትን ወደ እርሱ አወረደ። በዚህ ስፍራ ጌታችን ልዑል ይህንን ሕግ ለእስራኤል ልጆች የማድረስ ተልእኮ ሰጥቶታል። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ጌታችን ሙሳ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ነቢይ ሆነዋል። ለዚህም ማስረጃው የኃያሉ ጌታ ንግግር ነው፡- “በመጽሐፉም ሙሳን አውሳ። እርሱ በእርግጥ ተመረጠ። መልክተኛና ነቢይም ነበር። እዚህ ላይ፣ ውድ አንባቢዬ፣ መጀመሪያ ወደ ፈርዖን ሲሄድ መልእክተኛ እንደነበር፣ ከዚያም ከግብፅ ሲወጣ ሁለተኛ ነቢይ መሆኑን አስተውል:: ሁሉን ቻይ የሆነው አምላክ ኦሪትን በገለጠለት ጊዜ።
እንደዚሁ የመልእክተኞች ጌታ በአላህ መልእክትና ሕግ፣ ለካዱት መልእክትና ከዓለማት ለተከተሉት ሰዎች ሕግን ያዘ። ስለዚህም ጌታችን (ሙሐመድ) መልእክተኛና ነቢይ ነበሩ።
በነቢይ እና በመልእክተኛ መካከል ያለውን ልዩነት በግልፅ የሚያስረዳው የቁርኣን አንቀጽ፡- “አላህም ከነቢያት ቃል ኪዳን በያዘ ጊዜ፡- ከመጽሐፍና ከጥበብ የሰጠኋችሁ መልእክተኛም በናንተ ዘንድ ያለውን የሚያረጋግጥ መልእክተኛ በመጣላችሁ ጊዜ በእርሱ እመኑና እርዷቸው።” በዚህ አንቀጽ ውስጥ ነቢዩ ሕግን የሚያረጋግጥና የሚያረጋግጥ ካልሆነ በስተቀር አዲስ ነገር አላመጣም። የመልእክተኛውን ወይም የነቢይን ጉዳይ፣ በዚህ ጊዜ ከእርሱ ጋር ሕግ ይኖረዋል።
ነብይነት በጣም የተከበረው ጣቢያ እና ከፍተኛው የመልእክት ደረጃ እንደሆነ በመጽሐፌ ላይ በዝርዝር ተናግሬአለሁ ምክንያቱም ነብይነት አዲስ ህግ ማስተላለፍን ፣በቀደመው ህግ ላይ መጨመርን ወይም የቀደመውን ህግ ውሳኔ በከፊል መሰረዝን ያካትታል። ለዚህ ምሳሌ የሚሆነን የአላህ ነቢይ ዒሳ ዐለይሂ-ሰላም ለሙሳ صلى الله عليه وسلم የወረደችውን ተውራት አምነው የተከተሉት እና ከጥቂት ነገሮች በስተቀር ያልተቃረኑ ናቸው። አላህም እንዲህ ብሏል፡- ‹‹በፈለጎቻቸውም ላይ የመርየም ልጅ ዒሳን ከርሱ በፊት ያለውን ከተውራት አረጋጋጭ ጋር ተከተልን፤ ኢንጅልንም በእርሱ መሪና ብርሃን ያለበት በስተፊቱም ያለውን ተውራት የሚያረጋግጥ ለጥንቁቆችም መሪና መገሠጫ ሲኾን ሰጠነው። [አል-ማኢዳህ] ኃያሉ አላህም እንዲህ ብሏል፡- {ከተውራት ከኔ በፊት ያለውን አረጋጋጭ በናንተ ላይ ከተከለከለው ከፊሉን ለናንተ ለመፍቀድ ነው› (አል-ዒምራን)። ስለዚህ ነቢይ ሕግን ይዞ ይመጣል መልእክተኛ ብቻ ግን ሕግ አያመጣም።
እዚህ ጋር ወደ ታዋቂው ህግ ደርሰናል (ሁሉም መልእክተኛ ነብይ ናቸው ነገር ግን ሁሉም ነብይ መልእክተኛ አይደሉም) ይህ የብዙዎቹ ሊቃውንት አስተያየት ነው። ይህ ህግ ከቅዱስ ቁርኣን አንቀጾች ወይም ከነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ንግግር አይደለም እና እኛ እስከምናውቀው ድረስ ከነብዩ (ሶ.ዐ.ወ) ባልደረቦች ወይም ከጻድቃን ተከታዮቻቸው የተላለፈ አልነበረም። ይህ ህግም ከመላኢክ፣ ከነፋስ፣ ከደመና እና ከመሳሰሉት መልእክቶች ሁሉ በላይ የሆነው አላህ ለፍጡር የሚላካቸውን መልእክቶች ሁሉ ማተምን ይጠይቃል።ጌታችን ሚካኤል ዝናቡን እንዲመራ የተመደበ መልእክተኛ ሲሆን መልአከ ሞት ደግሞ የሰዎችን ነፍስ እንዲወስድ የተመደበ መልእክተኛ ነው። የተከበሩ መዝጋቢዎች የሚባሉ ከመላዕክት የተላኩ መልእክተኞች አሉ፤ ሥራቸውም የባሪያዎቹን መልካምም ሆነ መጥፎ ሥራ መጠበቅና መመዝገብ ነው። እንደ ሙንከር እና ናኪር ያሉ ለቀብር ፈተና የተመደቡ ብዙ መልእክተኛ መላእክት አሉ። ጌታችን ሙሐመድ (ሰለላሁ አለይሂ ወሰለም) የነብያትና የመልእክተኞች ማተሚያ ናቸው ብለን ብንወስድ የሰዎችን ነፍስ የሚወስድ ለምሳሌ ከልዑሉ የአላህ መልእክተኞች ዘንድ ከልዑሉ የተላከ የአላህ መልእክተኛ የለም ማለት ነው።
የአላህ جل جلاله እንዳሉት ብዙ ፍጡራንን አካትተዋል፡- «ለእነርሱም ምሳሌን አቅርብላቸው፡ የከተማይቱም ጓዶች መልእክተኞች በመጡባት ጊዜ (13) ሁለቱን ወደነሱ በላክን ጊዜ ካዱዋቸው በሶስተኛውም አበረታናቸው። «እኛ ወደናንተ መልክተኞች ነን» አሉ። (14) እዚህ ላይ አላህ جل جلاله ሦስት መልክተኞችን ልኮ ከሰዎችም መልክተኞች አልነበሩም። ወደ ህዝባቸው የተለየ መልእክት የሚያደርሱ መልእክተኞች ብቻ ነበሩ። ነብይ ያልሆኑ ሌሎች መልእክተኞችም አሉ፡ አላህ جل جلاله እንዲህ ብሏል፡- ‹‹ከዚህ በፊት ወደናንተ የገለፅንላችሁ መልክተኞችና ወዳንተ ያልተረክንላችሁ መልክተኞች›› በማለት በመጽሐፉ ውስጥ አላወሳቸውም።
ሁሉን ቻይ የሆነው አምላክ፡- “አላህ ከመላኢኮችና ከሰዎች መልእክተኞችን ይመርጣል። ይህ አንቀፅ ከሰዎች የተላኩ መልእክተኞች እንዳሉ ሁሉ ከመላኢክም የተውጣጡ መልእክተኞች መኖራቸውን የሚያረጋግጡ ማስረጃዎችን ይዟል።
እንዲሁም የአላህ ሱብሓነሁ ወተዓላ፡- የጋኔንና የሰዎች ጭፍሮች ሆይ ከናንተ ውስጥ አንቀጾቼን በእናንተ ላይ የሚያነቡ የዚህንም ቀን መገናኘታችሁን የሚያስጠነቅቃችሁ መልእክተኞች አልመጡላችሁምን? "ከናንተ" የሚለው ቃል ከሰዎች መካከል መልእክተኞች እንደተላኩ ሁሉ ከጂን መልእክተኞች መላካቸውን ያመለክታል።
ነቢይ የነቢይነት ምርጫ በሰዎች ላይ ብቻ የተገደበ መሆኑን አውቆ፣ ነብይ ሰው ብቻ እንጂ መልአክ ሊሆን ፈጽሞ አይችልም። ጂኖች እንኳን መልእክተኞች እንጂ ነብይ የላቸውም። ምክንያቱም ኃያሉ አላህ ለሰው ልጆች ያወረደው ሸሪዓው ለሰው ልጆችም ለጂንም ነው። ስለዚህ, ሁለቱም በእሱ ማመን አለባቸው. ስለዚህ ጂኖችን ወይ አማኞች ወይም ከሓዲዎችን ታገኛላችሁ። ሃይማኖታቸው ከሰዎች ጋር አንድ ነው; አዲስ ሃይማኖቶች የላቸውም. ለዚህም ማስረጃው በጌታችን ሙሐመድ ሰለላሁ ዐለይሂ ወሰለም ማመናቸው እና ቁርኣንን ከሰሙ በኋላ መልእክታቸውን መከተላቸው ነው። ስለዚህ ነብይነት ለሰው ልጆች ብቻ የተወሰነ ጉዳይ ሲሆን ከነሱም አንዱ አላህ ሸሪዓን የለገሰው ወይም ከሱ በፊት የነበሩትን ሸሪዓ ለመደገፍ የመጣ ነው። ይህ ደግሞ ነብይነት እጅግ የተከበረ እና ከፍተኛው የነቢይነት ማዕረግ ለመሆኑ ተጨማሪ ማስረጃ ነው እንጂ ሌላ አይደለም ብዙ ሰዎች እና ሊቃውንት እንደሚያምኑት።
በታዋቂው ደንብ ትክክለኛነት (እያንዳንዱ መልእክተኛ ነቢይ ነው, ነገር ግን እያንዳንዱ ነብይ መልእክተኛ አይደለም) የሚለው እምነት በቁርአን እና በሱና ውስጥ ከተጠቀሰው ጋር ይቃረናል. የተወረሰ እና የተሳሳተ ህግ ነው. ይህ ህግ የተቋቋመው ጌታችን ሙሐመድ የመልእክተኞች ማኅተም እንጂ የነቢያት ማኅተም እንዳልሆነ በቁርኣንና በሱና ላይ እንደተገለጸው ነው። ይህ ህግ ለሰዎች ብቻ የተወሰነ ነው ማለት አይፈቀድም ምክንያቱም ሁሉን ቻይ የሆነው አላህ መልእክተኛ የሚለውን ቃል ለሰዎች ብቻ አልገለጸም ይልቁንም ይህ ቃል ከሰዎች የተላከ መልእክተኛን ያጠቃልላል ለምሳሌ የመላእክ መልእክተኛ እና የጂን መልእክተኛ ያሉ ናቸው።
በዚህ መርህ ማመንን መቀጠል የጭስ ስቃይን የሚያስጠነቅቁን መጪውን መልእክተኛ እንድንክድ ያደርገናል። ስለዚህም በዚህ የቅዱስ ቁርኣን አንቀጾች ጋር የሚጋጭ የውሸት መርሆ በማመኑ ብዙ ሰዎች በእብደት ይከሷቸዋል። በዚህ ጽሑፍ ውስጥ የተገለጸውን እንድታሰላስሉ ተስፋ እናደርጋለን፣ እና ተጨማሪ ማስረጃ የሚፈልግ ሰው፣ እውነት ላይ ለመድረስ ለሚፈልጉ፣ በመጠባበቅ ላይ ያሉ መልዕክቶች የተባለውን መጽሐፌን ማንበብ ይኖርበታል።

ማስታወሻ

ይህ መጣጥፍ ብዙ ጓደኞቼ ስለምን ያልኩትን ሲጠይቁኝ (ሁሉም መልእክተኛ ነብይ ናቸው ነገር ግን ሁሉም ነብይ መልእክተኛ አይደሉም) ብለው ሲጠይቁኝ ለሰጡት የአንድ መስመር አስተያየት ነው? በአስተያየት መልስ ለመስጠት ያህል ይህን አጠቃላይ ፅሁፌን በአንድ አስተያየት ላጠቃልለው የማልችለውን አመለካከት ለነሱ ለማስረዳት ሲሆን በመጨረሻም መልሱን አምልጦኛል ብሎ የሚከስ ሰው አገኘሁ። ለእንደዚህ አይነት አጭር አስተያየት ይህ ምላሽ ነው. በመጽሐፌ ትንሽ ክፍል ውስጥ የተካተተውን ለማጠቃለል ሶስት ሰአት ፈጅቶብኛል ስለዚህም ብዙ ጥያቄዎች ይደርሱኛል ለነሱም መልሴ የጥያቄው መልስ ረጅም ነው እና ለማጠቃለል ይከብደኛል የሚል ነው።
ስለዚህ የእኔን ሁኔታ እንደምታደንቁ እና ወደ ጦርነት ውስጥ መግባት እንደማልፈልግ ተስፋ አደርጋለሁ. እንዲሁም መልሱ አጭር ካልሆነ እና መልስ መስጠት ካልቻልኩ በስተቀር ለእያንዳንዱ ጠያቂ ባለ 400 ገጽ መጽሐፍ ማጠቃለል አልችልም።